Ecopsychologie combineert op een unieke wijze ecologie en psychologie, en wil tegemoet komen aan de tekortkomingen van beide disciplines op het vlak van duurzaamheid. Ecologen leggen vooral de nadruk op het ontwikkelen van technische oplossingen voor onze ecologische problemen, maar staan onvoldoende stil bij de psychologie van ons ecologisch onverantwoord gedrag. Waarom vertoont de mens zo’n destructief gedrag ten opzichte van de aarde? Welke gedragsveranderingen zijn er nodig? Welke weerstand zit er op verandering en hoe kunnen we die weerstand doorbreken? Kortom, de ecologie vergeet soms de psychologie.
Omgekeerd geldt hetzelfde: psychologen onderzoeken de relatie van de mens met zichzelf en met de anderen, maar staan te weinig stil bij de relatie van de mens met zijn ruimere omgeving. Wat is de impact van de natuur op ons gedrag en onze psyche? Wat is het effect van vervuiling en destructie op ons innerlijk welzijn? Op welke manier kan verbinding met de natuur ons weer verbinden met een vergeten stukje van onszelf?
Psychologie en ecologie evolueren samen
Ecopsychologie is dus het onderzoeksveld waar men de relatie tussen mens en natuur onderzoekt en bevraagt. Noch de natuur, noch de mens worden als een afzonderlijk gegeven beschouwd. De interesse van de ecopsycholoog gaat naar wat er gebeurt als mens en natuur met elkaar in interactie treden. Psychische gezondheid en gezondheid van onze habitat gaan hand in hand. De vernietiging of vervuiling van onze natuurlijke omgeving heeft een impact op ons welbevinden, de psyche. En omgekeerd heeft het psychisch onevenwicht van een groep mensen een impact op de gezondheid van onze omgeving, de aarde. Een zieke natuur weerspiegelt onze verziekte maatschappij, maar tegelijkertijd zorgt de verziekte maatschappij ervoor dat we de natuur verder blijven vernietigen. De ecopsychologie streeft ernaar deze negatieve spiraal te doorbreken door op beide fronten tegelijk te werken. Ze koppelt psychologie aan ecologische thema’s en integreert de natuur in de benadering van de psychische gezondheid. Psychologie en ecologie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Wat kan ecopsychologie voor jou betekenen?
Het werkterrein van ecopsychologen is ruim. In de werkgroep waar ik deel van uitmaak, zitten er zowel psychologen en psychiaters, als landbouwingenieurs, mensen die bezig zijn met natuureducatie, een sjamaan, een landbouwer…. Vanuit iedere invalshoek of discipline zijn er poorten naar een betere samenwerking tussen mens en natuur. Ecopsychologie naar de praktijk vertalen kan dus op heel uiteenlopende manieren. Ik geef je graag mijn visie vanuit mijn werk als psycholoog.
Ik botste op een video van Pachamama Alliance waar een man met indiaanse roots antwoordde op de vraag: “Wat kunnen we doen om ons steentje bij te dragen aan het ecologisch onevenwicht?” Indianen inspireren mij enorm omdat zij op een harmonieuze manier met de natuur omgaan. Er zijn zelfs indianenstammen die geen woord kennen voor “natuur”. Voor hen zijn de mens en de natuur onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wij zijn de natuur, er is geen reden tot onderscheid. Mens en natuur zijn één. We beweren dat ecopsychologie een nieuwe discipline is, maar het lijkt erop dat de oeroude wijsheid van natuurvolkeren helemaal in de principes van de ecopsychologie vervlochten zit. Eigenlijk vinden we als Westerse maatschappij opnieuw uit wat natuurvolkeren nooit zijn kwijtgeraakt.
Het antwoord van die man op wat we kunnen doen aan het ecologisch onevenwicht, vat voor mij geweldig de kern van de ecopsychologie samen:
“Wat kunnen we doen, is de tweede vraag. Je vergeet de eerste en meest fundamentele vraag: wat kunnen we zijn? Wat je kan doen, is steeds het gevolg van wie je bent. Als je weet wie je kan zijn, weet je meteen ook wat je kan doen. In beweging komen, actie ondernemen is op dit moment primordiaal. Die actie is vooral waardevol als ze groeit vanuit echt talent, ware intelligentie, een diepe kracht in onszelf die ons verbindt met universele wijsheid.”
Het klinkt misschien wat filosofisch maar eigenlijk is het heel concreet: zoek eerst uit wie je bent, waar je goed in bent en wat je wil doen in je leven. Als je dat gevonden hebt, onderzoek dan wat je vanuit deze manier van zijn kan betekenen voor de aarde. Een garagist kan heel andere dingen doen voor de aarde dan een kapper, een bakker, een ondernemer, een landbouwer, een psycholoog, een leerkracht of wie dan ook. We hoeven niet allemaal hetzelfde te doen. Wanneer ieder op zijn niveau en vanuit zijn kennis en capaciteiten werkt en handelt op een duurzame, weloverwogen en diepverbonden manier, komt het ecologisch onevenwicht veel sneller weer in balans.
In de ecopsychologie gaat men ervan uit dat de rationalisering van de Westerse wereld ertoe leidde dat de mens zich heeft afgescheiden van zijn intuïtieve kant. Het probleem is dat het contact en de uitwisseling met de natuur net gebeurt vanuit die intuïtieve gevoelswereld. Wie dieren heeft, weet dat maar al te goed. Door de ratio boven de intuïtie te zetten, zette de mens zich meteen ook boven de natuur. De natuur werd een “object” dat rationeel bestudeerd, beheerst en uitgebuit kon worden. De “rationele” Westerse mens heeft daardoor niet enkel het contact met de natuur verloren, maar ook met zijn eigen natuurlijke, intuïtieve kant. Dat kan leiden tot een psychisch onevenwicht, omdat de dingen die we doen niet meer zijn afgestemd op wat “juist” voelt voor ons. Door ons weer met de natuur te verbinden, verbinden we ons ook meteen weer aan dat verloren stukje van onszelf: onze intuïtie, ons gevoel en ons diepste zielsverlangen.
Persoonlijke groei en aardebewustzijn
Jezelf ontplooien en duurzaamheid gaan wel degelijk hand in hand. Mensen zijn zo bang om zichzelf te verliezen in ecologische maatregelen. Zo bang dat een ecologischere manier van leven hun verworven rechten zou afpakken. Uit angst voor verlies van vrijheid, is er weerstand tegen verandering. In de ecopsychologie draait het helemaal niet rond afpakken maar net rond terugwinnen van vrijheid. Je leert meer jezelf zijn, meer leven vanuit je ware natuur door je te verbinden met de natuur rondom jou. Je leert weer handelen vanuit die dingen waar je hart blij van wordt. Dan voelt duurzaamheid niet als een verplichting, een beknotting of een “afgenomen vrijheid” maar wordt het een verrijking voor jezelf en voor iedereen waarmee je samenwerkt. Innerlijke rijkdom en milieubewustzijn gaan hand in hand.
Info rond ecopsychologie?
Als je een mondje Frans spreekt en meer theoretische info zoekt rond ecopsychologie, kan je terecht op de website www.eco-psychologie.com.
Een goed boek rond dit thema, ook in het Frans: Pour une écologie intérieure. Renouer avec le sauvage. Marie Romanens et Patrick Guérin.
Stages rond ecopsychologie en natuurcoaching voor particulieren en professionals vind je op mijn website (www.shizendo.eu).